Tarihte Bugün: 20 Ekim

Tarih Aynasında 20 Ekim: Savaşların Yönünü Değiştiren, Sınırları Çizen ve İkonları Yaratan Gün​

Tarih, insanlığın ortak hafızasıdır ve bazı günler bu hafızada diğerlerinden daha derin izler bırakır. Kimi zaman bir imparatorluğun kaderini belirleyen bir deniz savaşıyla, kimi zaman bir ulusun bağımsızlığını perçinleyen bir antlaşmayla, bazen de sanatın ve mimarinin zirvesini temsil eden bir yapının açılışıyla anılırlar. 20 Ekim, işte bu çok katmanlı günlerden biridir. Savaş meydanlarından diplomasi koridorlarına, siyasi krizlerden kültürel doğumlara uzanan geniş bir yelpazede, dünyanın gidişatını etkileyen sayısız olaya tanıklık etmiştir. Bu günün sayfalarını araladığımızda, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e, Amerika'dan Avustralya'ya ve Libya'ya uzanan, her biri kendi başına bir dönüm noktası olan olayların izlerini süreriz.

1827: Navarin Baskını ve Osmanlı Donanmasının Sonu​

1. yüzyılın başları, Osmanlı İmparatorluğu için "hasta adam" yaftasının yapıştırıldığı, milliyetçilik akımlarının Balkanlar'ı kasıp kavurduğu sancılı bir dönemdi. 1821'de başlayan Yunan isyanı, Avrupa'nın büyük güçleri olan İngiltere, Fransa ve Rusya'nın müdahalesiyle uluslararası bir boyut kazanmıştı. Bu üç devlet, Yunanistan'a özerklik verilmesi için Osmanlı'ya baskı yapıyor, ancak Sultan II. Mahmud bu talepleri reddediyordu.

Bu diplomatik çıkmaz, 20 Ekim 1827'de, tarihin en büyük deniz felaketlerinden birine sahne oldu. Mora Yarımadası'nın güneybatısındaki Navarin Limanı'nda demirlemiş olan birleşik Osmanlı-Mısır donanması, Amiral Codrington komutasındaki Müttefik donanması tarafından pusuya düşürüldü. Müttefikler, ateşkes görüşmesi bahanesiyle limana girmiş ve aniden saldırıya geçmişti. Hazırlıksız yakalanan Osmanlı-Mısır donanması, birkaç saat içinde neredeyse tamamen yok edildi. Yaklaşık 60 gemi batırılırken, binlerce denizci hayatını kaybetti.

Navarin Baskını, sonuçları itibarıyla Osmanlı tarihi için bir dönüm noktasıdır. İmparatorluğun denizlerdeki gücü bir daha asla eskisi gibi olamayacak şekilde kırıldı. Bu felaket, 1829 Edirne Antlaşması'na ve Yunanistan'ın bağımsızlığını kazanmasına giden yolu açtı. Navarin, aynı zamanda yelkenli gemilerle yapılan son büyük deniz savaşı olarak da tarihe geçti ve buhar gücüyle çalışan zırhlıların çağını başlatan olaylardan biri oldu.

1921: Ankara Antlaşması ve Milli Mücadele'nin Diplomatik Zaferi​

Kurtuluş Savaşı, sadece cephede kazanılan askeri zaferlerle değil, aynı zamanda uluslararası alanda yürütülen ustaca diplomasiyle de şekilleniyordu. Sakarya Meydan Muharebesi'nde elde edilen kesin zaferin ardından, İtilaf Devletleri bloğunda ilk çatlak belirdi. Fransa, Anadolu'daki askeri maceranın kendileri için sürdürülemez olduğunu görmüş ve Mustafa Kemal Paşa liderliğindeki Ankara Hükümeti ile masaya oturmaya karar vermişti.

20 Ekim 1921'de, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti adına Yusuf Kemal Tengirşenk ve Fransa adına diplomat Henry Franklin-Bouillon tarafından imzalanan Ankara Antlaşması, genç Türk devletinin ilk büyük diplomatik zaferiydi. Bu antlaşmayla:

• Türkiye ile Fransa arasındaki savaş durumu resmen sona erdi.
• Türkiye'nin güney sınırı, bugünkü Suriye sınırı büyük ölçüde belirlendi. Hatay (İskenderun Sancağı), özel bir statüyle Fransız mandasındaki Suriye'ye bırakılsa da, burada yaşayan Türklerin haklarının korunacağına dair özel hükümler eklendi. Bu madde, Hatay'ın 1939'da anavatana katılmasının hukuki zeminini oluşturacaktı.
• Fransa, TBMM Hükümeti'ni resmen tanıyan ilk İtilaf Devleti oldu. Bu tanıma, diğer İtilaf Devletleri üzerinde büyük bir baskı oluşturdu ve Türkiye'nin uluslararası meşruiyetini perçinledi.

Ankara Antlaşması, Misak-ı Milli hedeflerine ulaşma yolunda atılmış dev bir adımdı ve Lozan Barış Antlaşması'na giden sürecin en önemli kilometre taşlarından biri olarak tarihteki yerini aldı.

1973: Sydney Opera Binası'nın Açılışı ve Bir Mimari İkonun Doğuşu​

1. yüzyıl mimarisinin en tanınmış ve en cüretkar yapılarından biri olan Sydney Opera Binası, 14 yıllık zorlu bir inşaat sürecinin ardından 20 Ekim 1973'te Kraliçe II. Elizabeth tarafından resmen açıldı. Danimarkalı mimar Jørn Utzon'un yelkenleri veya dev bir deniz kabuğunu andıran ekspresyonist tasarımı, ilk başta birçok tartışmaya neden olmuş, hatta yapımı sırasında yaşanan mali ve teknik sorunlar nedeniyle Utzon projeden ayrılmak zorunda kalmıştı.

Ancak tamamlandığında, ortaya çıkan yapı tüm eleştirileri gölgede bıraktı. Sydney Limanı'nın eşsiz manzarasıyla bütünleşen bu yapı, sadece Avustralya'nın değil, tüm dünyanın en önemli kültürel simgelerinden biri haline geldi. UNESCO Dünya Mirası Listesi'nde yer alan Sydney Opera Binası, yılda binlerce etkinliğe ev sahipliği yaparak ve milyonlarca turisti ağırlayarak, mimarinin bir kentin kimliğini nasıl şekillendirebileceğinin en görkemli kanıtı olmaya devam ediyor.

20 Ekim'in Diğer Önemli Olayları​

• 1803: ABD Senatosu, Fransa'dan 15 milyon dolara satın alınan ve ülkenin topraklarını neredeyse iki katına çıkaran Louisiana Bölgesi'nin alımını onayladı.
• 1944: II. Dünya Savaşı'nın Pasifik Cephesi'nde, General Douglas MacArthur, Japon işgali altındaki Filipinler'e çıkarma yaparak "Geri döndüm" sözünü yerine getirdi. Aynı gün, Avrupa'da ise Sovyet Kızıl Ordusu ve Yugoslav Partizanlar, Belgrad'ı Nazi işgalinden kurtardı.
• 1947: ABD'de "Cadı Avı" olarak bilinen McCarthyism döneminin başlangıcı sayılan olaylardan biri yaşandı. Temsilciler Meclisi Amerikan Karşıtı Faaliyetleri İzleme Komitesi (HUAC), Hollywood'daki komünist sızmayı araştırmak üzere oturumlarına başladı.
• 1973: ABD'yi sarsan Watergate skandalında, Başkan Richard Nixon'ın özel savcı Archibald Cox'u kovma emri vermesiyle "Cumartesi Gecesi Katliamı" olarak bilinen anayasal kriz patlak verdi. Adalet Bakanı ve yardımcısı, bu yasa dışı emri uygulamayı reddederek istifa etti.
• 2011: Arap Baharı'nın en dramatik anlarından biri yaşandı. Libya'nın 42 yıllık lideri Muammer Kaddafi, memleketi Sirte'de isyancılar tarafından yakalandı ve linç edilerek öldürüldü.

Tarihe İz Bırakanlar​

20 Ekim, aynı zamanda birçok önemli ismin dünyaya geldiği veya veda ettiği bir gündür. Fransız sembolist şair Arthur Rimbaud, "Drakula" rolüyle efsaneleşen aktör Bela Lugosi ve ABD'nin 49. Başkan Yardımcısı Kamala Harris bu tarihte doğan isimler arasındadır. ABD'nin 31. Başkanı Herbert Hoover ve Oscar ödüllü aktör Burt Lancaster ise 20 Ekim'de hayata veda etmiştir.

Sonuç olarak, 20 Ekim tarihi, savaşların acımasızlığından diplomasinin zarafetine, mimarinin kalıcılığından siyasetin çalkantılarına kadar insanlık durumunun geniş bir panoramasını sunar. Her bir olay, bugünün dünyasını şekillendiren karmaşık yapbozun bir parçasıdır ve bize, tarihin sadece geçmişin bir kaydı değil, aynı zamanda bugünü anlamanın ve geleceği öngörmenin de bir anahtarı olduğunu hatırlatır.