Tarihte Bugün 14 Ekim

Tarihte Bugün 14 Ekim: Kaderin Belirlendiği Gün​

Tarih, genellikle yavaş ve kademeli değişimlerin toplamı olarak görülse de, bazı günler vardır ki, o gün yaşanan tek bir olay, kıtaların kaderini, siyasi haritaları veya teknolojik ilerlemenin yönünü kökten değiştirir. 14 Ekim, böylesine dönüştürücü olaylara ev sahipliği yapmış, farklı çağlarda farklı medeniyetler için bir kırılma noktası teşkil etmiş, çatışmanın ve ilerlemenin kesiştiği bir tarihtir. Bu özel günde, ortaçağ Avrupası’nın en belirleyici muharebesinden, nükleer savaşın eşiğine gelinen Soğuk Savaş krizine ve insanlığın en büyük teknolojik bariyerlerinden birinin aşıldığı ana kadar uzanan, derin izler bırakan hadiseler yaşanmıştır. 14 Ekim, bir yandan yenilgilerin ve trajedilerin, diğer yandan ise insan iradesinin ve bilimsel cesaretin destanının yazıldığı, tarih sahnesinin en dramatik günlerinden biridir.

1066: Hastings Muharebesi - İngiltere’nin Kaderi Yeniden Yazılıyor​

14 Ekim 1066, sadece bir savaşın tarihi değil, aynı zamanda İngiliz milletinin ve kültürünün yeniden doğumunun tarihidir. Bu tarihte, İngiltere Kralı II. Harold Godwinson komutasındaki Anglo-Sakson kuvvetleri, Normandiya Dükü William'ın işgalci ordusuyla karşı karşıya geldi. Bu muharebe, Hastings Muharebesi olarak tarihe geçti ve İngiltere'nin siyasi, hukuki ve kültürel yapısını bin yıl boyunca şekillendirecek olan Norman fethinin zirvesini temsil etti.

Muharebenin hemen öncesi, tam anlamıyla bir kaostu. Kral Harold, kuzeyde Norveç Kralı III. Harald Hardrada'nın istilasını püskürtmek için hızla bir zafer kazanmış (Stamford Bridge Muharebesi), ancak bu zaferden hemen sonra, güneyde Norman işgalinin haberini almıştı. Harold’ın ordusu, kuzeyden güneye, dur durak bilmeksizin 400 kilometreden fazla yol kat etmiş, yorgun ve yıpranmış durumdaydı. William ise, fethi meşrulaştırmak için Hristiyanlığın desteğini almış, tazecik ve disiplinli bir orduyla güney kıyılarına çıkarma yapmıştı.

Savaş, Norman atlı şövalyeleri ile Anglo-Sakson piyadelerinin ünlü kalkan duvarı (shield wall) taktiği arasındaki çatışmaya sahne oldu. Harold, Senlac Tepesi'nde savunma pozisyonu almış ve kalkan duvarı, günün büyük bir bölümünde Norman saldırılarına karşı dimdik ayakta durmayı başarmıştı. William’ın ordusu ne kadar hücum etse de, bu disiplinli savunmayı yaramıyordu. Ancak William, zekice bir taktikle bu durumu tersine çevirdi: Sahte geri çekilme. Norman süvarileri, yenilmiş gibi davranarak geri çekildi ve kalkan duvarının disiplinini bozdu. Bu tuzağa düşen Anglo-Sakson askerleri, tepeyi terk edip Normanları takip etmeye başladığında, Norman süvarileri aniden dönerek dağınık haldeki Saksonları kıskaca aldı ve katletti.

Muharebenin sonu, bir trajedidir. Harold Godwinson, iddialara göre gözüne saplanan bir okla hayatını kaybetti. Liderlerini kaybeden Anglo-Sakson ordusu dağıldı ve William "Fatih William" unvanıyla Londra'ya yürüdü. Hastings’in sonucu, İngiliz soyluluğunun neredeyse tamamen Norman aristokrasisiyle değiştirilmesi, İngiliz hukukuna (özellikle feodalizm) Latin ve Fransız etkisinin girmesi ve İngilizce'nin temelini oluşturan Anglo-Sakson dilinin, Norman Fransızcası ile harmanlanarak bugünkü halini almasının başlangıcı anlamına geliyordu. 14 Ekim 1066, sadece bir gün değil, modern İngiliz kimliğinin doğduğu gündür.

1962: Küba Füze Krizi'nin Başlangıcı - Nükleer Felaketin Eşiğinde 13 Gün​

14 Ekim 1962, Soğuk Savaş'ın mutlak zirvesini ve insanlığın nükleer bir felakete en çok yaklaştığı 13 günlük gerilimin görünmez başlangıç noktasını işaret eder. O gün, ABD Hava Kuvvetlerine ait bir U-2 casus uçağı, Küba üzerindeki rutin keşif uçuşu sırasında, Sovyetler Birliği tarafından gizlice adaya konuşlandırılan orta menzilli nükleer füze tesislerinin ilk kesin fotoğraf kanıtlarını elde etti.

Bu fotoğraflar, Washington'a ulaştığında, Başkan John F. Kennedy ve danışmanları için şok etkisi yarattı. Zira füzelerin menzili, ABD’nin büyük şehirlerini ve askeri merkezlerini, uyarı süresini neredeyse sıfıra indirerek doğrudan hedef alabilecek konumdaydı. Bu durum, Sovyet lideri Nikita Kruşçev’in, Batı Berlin’deki baskıya karşılık verme ve ABD'nin Türkiye'deki füzelerine denge kurma çabasıydı.

14 Ekim'de elde edilen bu ilk kanıt, ABD'nin bir sonraki günkü toplantılarında hızla aksiyon almasını gerektirdi. Kennedy ve EXCOMM (Yürütme Komitesi), füzelerin konuşlandırılmasının kabul edilemez olduğu konusunda hemfikirdi, ancak çözüm yolu konusunda ikiye ayrıldılar: Hava saldırısı ve işgal mi, yoksa deniz ablukası (resmi olarak "karantina" denildi) mı?

Gerilimin tırmanması, 22 Ekim’de Kennedy’nin Küba’ya yönelik deniz karantinası ilan etmesiyle dünya çapında duyuruldu. Bu 13 gün boyunca dünya, iki süper gücün nükleer silahlar kullanma tehdidiyle karşı karşıya kalmasını endişeyle izledi. Savaşın eşiğinde, 28 Ekim’de Kruşçev, füzeleri Küba'dan çekme teklifini kabul etti; buna karşılık ABD, Küba’yı işgal etmeme garantisi verdi ve Türkiye'deki Jüpiter füzelerini gizlice kaldırmayı kabul etti.

14 Ekim’deki U-2 uçuşunun bulguları olmasaydı, krizin yönetilmesi imkansız olabilirdi. Bu tarih, yalnızca Soğuk Savaş’ın en tehlikeli anını başlatmakla kalmadı, aynı zamanda süper güçlerin kriz yönetimi ve diplomasi yoluyla felaketten kaçınma becerilerinin de bir dersi oldu.

1944: Çöl Tilkisi'nin Trajedisi - Erwin Rommel’in Zorla İntiharı​

II. Dünya Savaşı’nın en tanınmış generallerinden biri olan Mareşal Erwin Rommel, "Çöl Tilkisi" lakabıyla Kuzey Afrika'daki parlak zaferleriyle ün kazanmıştı. Ancak 14 Ekim 1944, bu efsanevi askeri kariyerin trajik sonunu belirledi. Bu tarih, Rommel’in, Adolf Hitler’in emriyle zorla intihar etmek zorunda kaldığı gündür.

Rommel'in kaderi, Almanya'daki 20 Temmuz 1944 komplosu (Hitler'e suikast girişimi) ile mühürlendi. Komplo, Hitler’i devirmeyi ve bir barış anlaşması yapmayı amaçlıyordu. Rommel'in komploya doğrudan katılımı hiçbir zaman kesin olarak kanıtlanamasa da, suikastçılarla temas kurduğu ve Hitler sonrası Almanya'nın yeni hükümetinde görev almayı düşündüğü biliniyordu. Rommel, savaşın artık kaybedildiğini ve Hitler’in iktidarda kalmasının Almanya’ya daha büyük yıkım getireceğini düşünen askeri liderler arasındaydı.

Gestapo’nun soruşturmaları ilerledikçe, Rommel’in adı komployla ilişkilendirilen belgelerde geçmeye başladı. Hitler, bu popüler mareşali vatana ihanetten yargılamak yerine, ordunun moralini korumak için gizli bir çözüm yolunu tercih etti. 14 Ekim 1944’te, iki general (Burgdorf ve Maisel), Rommel’in Herrlingen’deki evine geldi. Ona iki seçenek sundular:

1. Potasyum siyanür alarak intihar etmek ve karşılığında ailesinin (karısı ve oğlu) güvende tutulacağı ve kendisine kahramanlara yakışır bir devlet cenazesi düzenleneceği sözü.
2. Halk önünde vatana ihanet suçundan yargılanmak.

Rommel, ailesini korumayı seçti. Karısına ve oğluna veda ettikten sonra, kendisine sunulan zehri alarak hayatına son verdi. Resmi raporlarda, Rommel'in cephede aldığı yaraların (D-Day sonrası Müttefik bombardımanında yaralanmıştı) sonucu öldüğü açıklandı ve Hitler'in talimatıyla tüm askeri onurlarla, görkemli bir devlet cenazesi düzenlendi.

14 Ekim 1944, Nazi rejiminin en acımasız ve yozlaşmış yanını gösteren bir olaydır. Rommel’in ölümü, Almanya’nın en yetenekli askeri liderlerinden birinin kaybı anlamına geliyor ve aynı zamanda Hitler’in, kendisine yönelik en ufak bir muhalefeti dahi nasıl acımasızca bastırdığını simgeliyordu.

1947: Ses Bariyerini Aşmak - İnsanlık Yeni Bir Hıza Ulaşıyor​

14 Ekim 1947, havacılık tarihinde bir dönüm noktasıdır ve fiziksel bir sınırın değil, psikolojik bir bariyerin aşıldığı gündür: Ses hızının aşılması. Daha önceki yıllarda havacılık mühendisleri, uçağın hızı ses hızına yaklaştıkça (yaklaşık 1235 km/sa veya 768 mil/sa) kontrol kaybı ve yapısal arızalarla karşılaşıyordu. Bu duruma, uçağın etrafındaki hava akımının şok dalgaları yaratması neden oluyor ve bu durum literatürde "Ses Bariyeri" olarak adlandırılıyordu. Birçok kişi bu bariyerin aşılamaz bir fiziksel engel olduğuna inanıyordu.

Bu efsaneyi yıkan adam, Amerikalı test pilotu Chuck Yeager oldu. Yeager, roket destekli deneysel uçak Bell X-1'i (lakabı "Glamorous Glennis") New Mexico'daki Muroc Hava Üssü'nden (şimdiki Edwards Hava Kuvvetleri Üssü) havalandırdı. X-1, B-29 bombardıman uçağından havada serbest bırakıldıktan sonra, Yeager motorları ateşledi ve 13 kilometre yükseklikte, Mach 1.06 hıza ulaşarak ses hızını başarıyla aştı.

Yeager’ın o anki deneyimi, "sanki tereyağında bir bıçak varmış gibi" şeklinde tanımlanmıştır, zira şok dalgaları aşıldığında kontrol beklenenden daha pürüzsüzdü. Bu tarihi anın dışarıdan gözlemlenen kanıtı ise, uçağın yarattığı sonik patlama (sonic boom) idi.

14 Ekim 1947’deki bu başarı, uçak tasarımında devrim yarattı. Ses bariyerinin aşılabileceğinin kanıtlanması, jet motoru teknolojisinin ve aerodinamik bilimin hızla gelişmesine yol açtı. Kısa sürede, ticari ve askeri uçaklar Mach 1'in üzerinde uçuş yapabilir hale geldi. Bu olay, modern havacılığın ve uzay yarışının temellerini atan, insanlığın hız sınırlarını zorlama arayışında attığı en önemli adımlardan biridir. Yeager'ın cesareti ve Bell X-1'in mühendisliği, bilimsel ilerlemenin sınır tanımadığını tüm dünyaya kanıtlamıştır.

1933: Almanya Milletler Cemiyeti'nden Çekiliyor - Yeni Bir Savaşın Habercisi​

Versay Antlaşması'nın (1919) barış arayışlarının sonucu olarak kurulan Milletler Cemiyeti (Cemiyet-i Akvam), uluslararası iş birliğini ve kolektif güvenliği sağlamayı amaçlıyordu. Ancak 14 Ekim 1933, Cemiyet'in uluslararası barışı koruma yeteneği açısından kritik bir başarısızlığın başlangıcı oldu: Nazi Almanyası’nın Cemiyet’ten resmen çekildiğini duyurduğu gündür.

Adolf Hitler, Ocak 1933'te Şansölye olarak iktidara geldikten sonra, Almanya'nın uluslararası alandaki kısıtlamalarını kaldırmayı ve Versay Antlaşması'nın getirdiği askeri yükümlülükleri hiçe saymayı temel dış politika hedefi haline getirmişti. Milletler Cemiyeti’nden çekilme kararı, bu hedeflere ulaşmak için atılan ilk büyük ve açık meydan okumaydı.

Çekilmenin doğrudan nedeni, Cemiyet'in silahsızlanma konferanslarında Almanya'ya uygulanan eşitsiz muameleydi. Almanya, diğer büyük güçlerle eşit şartlarda silahsızlanmayı ya da kendisi gibi silahlanmayı talep ediyordu. Bu talepler reddedildiğinde, Hitler derhal ve tek taraflı olarak Cemiyet'ten çekildiğini ilan etti.

Bu çekilme, iki açıdan büyük önem taşıyordu:

1. Uluslararası Hukuku Reddetme: Almanya, uluslararası anlaşmalara ve iş birliği mekanizmalarına uymayı reddederek, gelecekteki agresif yayılmacı politikalarının önünü açtı.
2. Kolektif Güvenliğin Çöküşü: Almanya'nın çekilmesi, Cemiyet'in zayıflığını ve büyük bir gücü kontrol etme yeteneğinin olmadığını ortaya koydu. Japonya’nın 1933’teki Mançurya işgali nedeniyle çekilmesinin ardından gelen bu ikinci büyük güç kaybı, Cemiyet’i felç etti ve II. Dünya Savaşı’na giden yolu hızlandırdı.

14 Ekim 1933, küresel düzenin bozulmaya başladığı ve barışın sadece bir kağıt parçası üzerinde kaldığı bir dönemece işaret eder. Hitler’in bu kararı, sadece birkaç yıl içinde Avrupa’yı saracak olan yıkıcı çatışmanın habercisiydi.

1884: George Eastman Kodak Şirketi'ni Kuruyor - Anıları Yakalama Devrimi​

Teknolojik ilerlemeler sadece uçakların hızlanmasıyla sınırlı değildir; günlük hayatımızı dönüştüren yenilikler de tarihin seyrini değiştirmiştir. 14 Ekim 1884’te Amerikalı mucit George Eastman, modern fotoğrafçılığın temelini atan Kodak Şirketi’nin patentini aldı. Bu tarih, fotoğrafçılığı seçkin bir azınlığın uğraşından çıkarıp, her insanın anılarını yakalayabileceği popüler bir hobi ve sanat dalına dönüştüren kurumsal yapının resmi başlangıcıdır.

Eastman'ın dehası, fotoğraf plakaları yerine rulo filmi icat etmesinde ve bununla uyumlu, kullanımı kolay, taşınabilir bir kamera sistemi geliştirmesinde yatıyordu. Bundan önce fotoğraf çekmek, ağır ekipmanlar, kimyasal işlemler ve karanlık oda uzmanlığı gerektiren karmaşık bir süreçti. Kodak, 1888'de piyasaya sürdüğü ilk basit kutu kamera ile bu süreci tamamen değiştirdi. Sloganı çok basitti ve devrim niteliğindeydi: "Siz düğmeye basın, gerisini biz hallederiz."

Bu modelde, müşteriler kamerayı alıyor, 100 poz çekiyor, ardından kamerayı filmle birlikte Kodak'a geri gönderiyorlardı. Kodak, filmi işliyor, yeni bir film takıyor ve hem basılı fotoğrafları hem de kamerayı müşteriye geri yolluyordu. Bu basit "film banyosu" hizmeti, fotoğrafçılığı demokratikleştirdi.

14 Ekim'deki bu kurumsal başlangıç, görsel kültürü sonsuza dek değiştirdi. Artık sıradan insanlar, tarihi anları, ailelerini, tatillerini ve günlük yaşamlarını kolayca kaydedebilir hale geldi. Kodak, sadece bir şirket değil, aynı zamanda görsel hafızanın ve kişisel anlatıların kitleler tarafından yaratılmasının bir aracı oldu.

14 Ekim: Bir Dönüşüm Özeti​

14 Ekim, tarih boyunca çatışmanın ve ilerlemenin nasıl iç içe geçtiğini gösteren mükemmel bir örnektir. 1066’da bir savaş, İngiliz milletinin kökenini kurarken; 1962’de, başka bir çatışma (Soğuk Savaş), insanlığı yok olmanın eşiğine getirdi. 1944’te, bir mareşalin trajedisi, büyük bir savaşın ahlaki yozlaşmasını ortaya koyarken, 1947’de bir pilotun cesareti, insanlığın teknolojik hayallerini gerçeğe dönüştürdü. Son olarak, 1933’te uluslararası iş birliğinden çekilme, yeni bir çatışmanın zeminini hazırlarken, 1884’te atılan ticari bir adım, bireylerin kendi tarihini kaydetme biçimini sonsuza dek değiştirdi.

Bu tarihler, bize, dünyanın her zaman beklenmedik anlarda ve beklenmedik olaylarla şekillendiğini hatırlatır. 14 Ekim, sadece takvimdeki bir gün değil, insan eyleminin gücünü, krizlerin derinliğini ve ilerlemenin kaçınılmazlığını bünyesinde barındıran, zengin ve çok katmanlı bir tarih laboratuvarıdır.