Tarihte Bugün: 11 Kasım - Savaşın Sonu ve Yeni Başlangıçlar
Tarih, bazı günlere diğerlerinden çok daha derin ve katmanlı anlamlar yükler. 11 Kasım, dünya hafızasında silinmez bir yer edinen, kelimenin tam anlamıyla "kader anları" ile dolu bir tarihtir. Bu gün, bir yanda milyonlarca hayatı karartan küresel bir savaşın son mermisine, diğer yanda ise yeni kurulan bir cumhuriyetin en zorlu sınavına tanıklık etmiştir. 11 Kasım, imparatorlukların enkazından yeni ulusların doğuşunu, siperlerdeki ölüm sessizliğini ve tarihi değiştiren siyasi kararları aynı takvim yaprağında birleştiren, hüzün ve umudun iç içe geçtiği sembolik bir gündür.Silahların Sustuğu An: 11 Kasım 1918 ve Birinci Dünya Savaşı'nın Sonu
11 Kasım denildiğinde, dünya tarihi için akla gelen ilk ve en sarsıcı olay, "Büyük Savaş" olarak bilinen Birinci Dünya Savaşı'nı fiilen sona erdiren ateşkes antlaşmasıdır. Dört yıl boyunca Avrupa'yı ve dünyayı kasıp kavuran, milyonlarca askerin ve sivilin hayatına mal olan bu korkunç çatışma, 1918 sonbaharında İttifak Devletleri için sürdürülemez bir hale gelmişti.Savaşın Batı Cephesi'ndeki sonu, 11 Kasım 1918'de, Fransa'nın Compiègne Ormanı'ndaki Rethondes kasabası yakınlarında, bir tren vagonunda imzalandı. İtilaf Devletleri Başkomutanı Mareşal Ferdinand Foch'un dikte ettirdiği ağır koşulları, Alman İmparatorluğu temsilcileri kabul etmek zorunda kaldı. Antlaşma, sabah saat 5 sularında imzalandı ancak resmi olarak "11. ayın 11. gününün 11. saatinde" yürürlüğe girmesi kararlaştırıldı.
Saat 11:00'de, dört yıl boyunca durmaksızın gürleyen top sesleri ve makineli tüfek takırtıları yerini, o güne tanıklık edenlerin "inanılmaz" olarak tarif ettiği ani ve derin bir sessizliğe bıraktı. Bu an, savaşın dehşetini yaşamış milyonlar için hem bir kurtuluş hem de kaybettikleri arkadaşlarının, aile üyelerinin ve bir daha asla geri dönmeyecek olan "eski dünya"nın yası anlamına geliyordu.
Bugün, 11 Kasım, birçok ülkede farklı isimlerle anılmaktadır. İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinde (Birleşik Krallık, Kanada, Avustralya) "Remembrance Day" (Anma Günü) olarak bilinir. Savaşın bittiği saati simgeleyen 11:00'de iki dakikalık saygı duruşu yapılır ve savaşta ölenleri anmak için, cephelerdeki en belirgin çiçek olan gelincik (poppy) sembolü yakalara takılır. Amerika Birleşik Devletleri'nde ise bu tarih, "Veterans Day" (Gaziler Günü) olarak anılır ve tüm savaş gazileri onurlandırılır.
Türkiye Cumhuriyeti Tarihinde Kritik Bir Eşik: 11 Kasım 1938
11 Kasım, Türkiye Cumhuriyeti tarihi için de en kritik günlerden biridir. Ülkenin kurucusu ve ebedi lideri Mustafa Kemal Atatürk, 10 Kasım 1938'de hayata gözlerini yummuştu. Bütün bir ulus yastayken ve ülke siyasi bir boşluğun eşiğindeyken, yeni cumhurbaşkanının seçilmesi anayasal bir zorunluluktu.Atatürk'ün vefatından sadece bir gün sonra, 11 Kasım 1938'de, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) tarihi bir oturum için toplandı. Meclis, ülkenin içinde bulunduğu bu zorlu ve hassas dönemde, kurucu liderin en yakın silah arkadaşlarından ve Lozan kahramanı İsmet İnönü üzerinde ittifak sağladı. Yapılan oylamada İsmet İnönü, oybirliğiyle Türkiye Cumhuriyeti'nin ikinci Cumhurbaşkanı seçildi.
Bu seçim, genç cumhuriyetin en zorlu sınavlarından birini başarıyla verdiğini göstermesi açısından hayati bir öneme sahiptir. Atatürk gibi devasa bir figürün ardından devlet başkanlığı makamının bu denli sarsıntısız, anayasal düzen içinde ve tam bir mutabakatla doldurulması, cumhuriyet rejiminin ne kadar sağlam temellere oturduğunu tüm dünyaya kanıtlamıştır. İsmet İnönü'nün cumhurbaşkanı seçilmesi, sadece bir gün önce liderini kaybeden bir ulus için istikrarın ve devamlılığın güvencesi olmuştur.
11 Kasım'ın Türk Tarihindeki Diğer Yankıları
11 Kasım'ın Türk tarihindeki izleri 1938 ile sınırlı değildir:- 11 Kasım 1914: Osmanlı İmparatorluğu, Birinci Dünya Savaşı'na fiilen katılmış olmasına rağmen, İtilaf Devletleri'ne (İngiltere, Fransa ve Rusya) resmen savaş ilan ettiği tarihtir. Bu ilan, 1918'de aynı gün sona erecek olan büyük felaketin resmi başlangıcı olması bakımından trajik bir tesadüftür.
- 11 Kasım 1942: İkinci Dünya Savaşı'nın çetin ekonomik koşulları altında, TBMM'de "Varlık Vergisi Kanunu" kabul edildi. Bu kanun, Türkiye'nin ekonomik ve sosyal tarihinde derin izler bırakan, özellikle gayrimüslim vatandaşları etkileyen ve günümüzde dahi tartışılan en tartışmalı yasal düzenlemelerden biri olarak tarihe geçmiştir.
- 11 Kasım 1947: Türkiye, II. Dünya Savaşı sonrası kurulan yeni küresel ekonomik düzene entegre olma yolunda önemli bir adım atarak Uluslararası Para Fonu'na (IMF) üye oldu.
Dünya Sahnesinden Diğer 11 Kasım Notları
- 1918 - Polonya'nın Yeniden Doğuşu: Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesi, 123 yıl boyunca Rusya, Prusya ve Avusturya arasında paylaşılarak haritadan silinmiş olan Polonya için bir yeniden doğuş oldu. 11 Kasım 1918, Polonya'nın bağımsızlığını yeniden kazandığı gün olarak kabul edilir ve "Polonya Bağımsızlık Günü" olarak coşkuyla kutlanır.
- 1923 - Hitler'in Başarısız Darbesi: Almanya'nın Münih kentinde, Adolf Hitler ve yandaşlarının Bavyera hükümetini devirmek için düzenlediği "Birahane Darbesi" (Beer Hall Putsch) 11 Kasım 1923'te başarısızlıkla sonuçlandı ve Hitler tutuklandı. Bu olay, Hitler'in ileride iktidara yürüyeceği yolun ilk, başarısız ama önemli bir durağıydı.
- 1926 - Efsanevi Yolun Açılışı: Amerika'yı doğudan batıya bağlayan, şarkılara ve filmlere konu olan efsanevi karayolu "U.S. Route 66" resmen açıldı.
- 1975 - Angola'nın Bağımsızlığı: Afrika kıtasındaki dekolonizasyon sürecinin önemli bir parçası olarak Angola, Portekiz sömürgesinden ayrılarak bağımsızlığını ilan etti.
Günün Yüzleri: Doğumlar ve Vefatlar
11 Kasım, aynı zamanda birçok önemli ismin doğumuna veya ölümüne de tanıklık etmiştir.Doğumlar:
- Kemal Sunal (1944): Türk sinemasının efsanevi komedi ustası, "Hababam Sınıfı"nın İnek Şaban'ı ve toplumsal eleştirinin gülen yüzü. (Doğum gününün 10 Kasım olduğunu belirtse de, nüfus cüzdanında 11 Kasım yazılıdır.)
- Leonardo DiCaprio (1974): Günümüz sinemasının en yetenekli ve başarılı aktörlerinden biri olan Amerikalı Oscar ödüllü oyuncu.
- Søren Kierkegaard (1855): "Varoluşçuluğun babası" olarak bilinen, felsefeyi derinden etkileyen Danimarkalı filozof.
- Behiç Erkin (1961): Çanakkale Savaşı'nda lojistik dehasıyla bilinen, Kurtuluş Savaşı'nda "demiryollarının babası" olan ve Atatürk'ün en yakın çalışma arkadaşlarından Türk asker ve diplomat.
- Sadi Irmak (1990): Türk tıp profesörü, siyasetçi ve Türkiye Cumhuriyeti'nin eski başbakanlarından.
- Yaser Arafat (2004): Filistin mücadelesinin sembol lideri, Filistin Kurtuluş Örgütü'nün kurucusu ve Nobel Barış Ödülü sahibi.
