Fanlardan Anormal Sesler Gelmesi: Sürtünme, Vınlama ve Tıklama Sorunları
Bilgisayarınızın fanından normal hava üfleme sesinden farklı, mekanik bir "sürtünme", "vınlama" veya "tıklama" sesi geliyorsa, bu durumu asla göz ardı etmemelisiniz. Fanın hızlı dönmesi bir sıcaklık sorununa işaret ederken, bu tür anormal sesler genellikle yakın zamanda yaşanabilecek bir donanım arızasının habercisidir. Bu sesler, bir şeylerin fiziksel olarak "yanlış gittiğini" gösterir.Normal Ses vs. Anormal Ses: Fark Nerede?
Öncelikle, her fanın bir miktar ses çıkardığını kabul etmek gerekir. Yüksek yük altında fanların hızlanması ve hava akış sesinin (uğultu) artması normaldir. Ancak "anormal" sesler mekaniktir ve genellikle periyodiktir. Bu sesleri tanıyalım:1. Sürtünme veya Tıkırtı Sesi (Grinding / Rattling)
Bu, en yaygın ve en ciddi arıza belirtilerinden biridir. Sanki fan dönerken bir yere sürtüyormuş veya içinde küçük bir çakıl taşı varmış gibi gelir.- Olası Neden: Fanın "yatak" (bearing) sisteminin bozulması. Çoğu fan, pürüzsüz dönmeyi sağlayan bir yatak mekanizması (Sleeve, Ball, FDB) kullanır. Bu yataklar zamanla yağını kaybeder, aşınır veya içine toz girer. Aşınan yatak, fanın yalpalamasına ve sürtünme sesi çıkarmasına neden olur.
- Diğer Neden: Fanın içine giren yabancı bir cisim. Özellikle masaüstü bilgisayarlarda, kasanın içine düşen küçük bir vida veya kablo klipsi, fan kanatlarına temas ederek tıkırtı yapabilir.
2. Yüksek Frekanslı Vınlama veya Islık Sesi (Whining)
Bu ses, genellikle fanın yüksek hızlarda dönerken çıkardığı rahatsız edici, ince bir sestir.- Olası Neden: Fan motorunun kendisi veya yatak tipi. Bazı düşük kaliteli "sleeve bearing" fanlar, belirli bir RPM (dönüş hızı) seviyesine ulaştığında bu tür bir rezonans sesi çıkarabilir. Bu durum bir arızadan çok, fanın tasarım kalitesiyle ilgili olabilir.
- Karıştırmayın: Bu ses bazen "Coil Whine" (Bobin Vınlaması) ile karıştırılır. Coil whine, fandan değil, ekran kartı (GPU) veya güç kaynağı (PSU) üzerindeki bobinlerin yüksek frekstasyonda titreşmesinden kaynaklanır ve genellikle yük altında (örn. oyun açınca) belirginleşir.
3. Periyodik Tıklama Sesi (Clicking)
Dönerken "tık... tık... tık..." şeklinde, düzenli aralıklarla gelen bir sestir.- Olası Neden: Fan kanatlarına temas eden bir kablo. Bu, özellikle laptoplarda veya dar masaüstü kasalarda sık görülür. Fanın yakınından geçen bir kablo (Wi-Fi anteni, güç kablosu) fanın dönüş yoluna girmiş olabilir. Fan kanadı her dönüşte bu kabloya çarparak tıklama sesi yapar.
- Diğer Neden: Kırık veya çatlak bir fan kanadı. Fan, aldığı bir darbe veya malzeme yorgunluğu nedeniyle bir kanadını çatlatabilir. Bu durum, fanın dengesini bozar (balans) ve hem tıklama hem de sürtünme sesine yol açar.
Çözüm Yolları: Anormal Sesler İçin Ne Yapılmalı?
Bu tür mekanik sesler genellikle yazılımsal olarak (sürücü güncelleme vb.) çözülemez. Fiziksel müdahale gerektirirler:1. Acil Kontrol: Kablo ve Yabancı Cisim Denetimi
- Önce cihazı kapatın. Bir el feneri yardımıyla fanın etrafını kontrol edin.
- Fan kanatlarına temas eden bir kablo olup olmadığına bakın. Varsa, bu kabloyu dikkatlice fanın yolundan çekin (bir kablo bağı ile sabitleyebilirsiniz).
- Fan ızgarasından içeri düşmüş bir vida, ataş veya plastik parçası olup olmadığını kontrol edin.
2. Detaylı Temizlik
- Yoğun toz birikintileri de fanın balansını bozarak ses yapabilir. Basınçlı hava ile fanı temizleyin.
- ÖNEMLİ: Fanı basınçlı hava ile temizlerken, fanın serbestçe dönmesini engelleyin (bir parmağınızla veya plastik bir çubukla fanı sabit tutun). Fanın basınçlı hava ile çok yüksek hızlara ulaşması yataklarına zarar verebilir.
3. Yağlama (Geçici Çözüm)
- Eğer fan yatağı kurumuşsa (sleeve bearing), bazı durumlarda geçici olarak yağlamak mümkündür. Fanın ortasındaki etiketi kaldırıp altındaki küçük lastik tapayı açarak bir damla makine yağı (örn. dikiş makinesi yağı) damlatmak sesi kesebilir. Ancak bu geçici bir çözümdür ve her fan modelinde mümkün değildir.
4. Değişim (Kalıcı Çözüm)
- Eğer sesin kaynağı bozulmuş bir yatak ise (sürtünme, vınlama), en kalıcı ve sağlıklı çözüm o fanı değiştirmektir.
- Laptoplarda bu, modele özel bir fan gerektirebilir. Masaüstü PC'lerde ise standart kasa fanı veya işlemci fanı değişimi daha kolaydır. Bozuk bir fanı değiştirmemek, o fanın tamamen durmasına ve ciddi bir aşırı ısınma sorununa (bir önceki makaledeki gibi) yol açar.
