KFN Haberleri: Fes'ten Şapkaya, Fotoğraftan Zaman Yolculuğuna: Tarihin Renkli Sayfası "23 Kasım"
Tarih nehri akmaya devam ediyor ve takvimler 23 Kasım'ı gösterdiğinde, dünya kültürünü, siyasetini ve yaşam tarzını değiştiren olaylar zinciri devreye giriyor. Türkiye'de modernleşmenin simgesi olan Şapka Kanunu'nun kabul edildiği, dünyanın en ünlü bilim kurgu dizisi Doctor Who'nun ilk kez zaman yolculuğuna çıktığı ve basın dünyasının efsanesi Life dergisinin bayilere indiği gün... Bugün, 23 Kasım'ın iz bırakan olaylarını mercek altına alıyoruz.Her günün kendine has bir ruhu vardır. Dün (22 Kasım) bir suikastın gölgesinde "yas" günüydü; bugün ise (23 Kasım) yeniliğin, değişimin ve kültürel devrimlerin günü.
1. 1925: Türkiye'de Modernleşmenin Simgesi (Şapka İktisası Kanunu)
23 Kasım 1925, Türkiye Cumhuriyeti'nin çehresinin resmen değiştiği gündür. Kurtuluş Savaşı'nı kazanan ve Cumhuriyeti ilan eden Mustafa Kemal Atatürk, "muasır medeniyetler seviyesine" ulaşma hedefini sadece fabrikalarla değil, zihniyet ve yaşam tarzı devrimleriyle de destekliyordu.Kastamonu'da yaptığı o meşhur konuşmada "Buna şapka derler" diyerek sinyali verilen değişim, 23 Kasım'da TBMM'de kabul edilen "Şapka İktisası Hakkında Kanun" ile yasal bir zemine oturdu.
- Fes'in Kaldırılması: Yüzyıllardır Osmanlı toplumunun simgesi olan fes, sarık ve kalpak; "köhnemiş bir zihniyetin" sembolü olarak görülerek yasaklandı. Yerine, o dönemde tüm uygar dünyanın kullandığı "şapka" getirildi.
- Zihniyet Devrimi: Bu kanun, sadece bir başlık değişimi değildi. Atatürk'e göre bu, Türk milletinin doğulu, içe kapanık ve skolastik düşünce yapısından sıyrılıp; batılı, rasyonel ve modern bir toplum yapısına geçişinin görsel bir ilanıydı. Kanun, memurlar için zorunluluk getirirken, halkın da bu değişime hızla ayak uydurmasıyla Türkiye sokakları bir anda Avrupa kentlerinden farksız bir görünüme kavuştu.
2. 1963: Zaman Lordu'nun Doğuşu (Doctor Who)
Dün (22 Kasım) JFK suikastı ile sarsılan dünya, ertesi gün, yani 23 Kasım 1963'te televizyon tarihinin en uzun soluklu macerasına "merhaba" dedi. İngiliz yayın kuruluşu BBC, o gün saat 17:16'da "Doctor Who" dizisinin ilk bölümü olan *"An Unearthly Child"*ı yayınladı.- TARDIS Efsanesi: Dizi, mavi bir polis kulübesi görünümündeki zaman makinesi TARDIS ile uzay ve zamanda yolculuk yapan gizemli "Doktor"un maceralarını anlatıyordu.
- Talihsiz Başlangıçtan Efsaneye: İlk bölüm, Kennedy suikastının gölgesinde kalsa da (hatta bu yüzden BBC bölümü bir sonraki hafta tekrar yayınlamak zorunda kaldı), dizi kısa sürede bir fenomene dönüştü.
- Rejenerasyon: Dizinin bu kadar uzun süre (60 yılı aşkın) hayatta kalmasının sırrı, başrol oyuncusu değişeceği zaman senaryoya eklenen "rejenerasyon" (yenilenme) fikriydi. Doktor, ölmek yerine yüzünü ve kişiliğini değiştirerek yaşamaya devam ediyordu. 23 Kasım, "Whovian"lar (Doctor Who hayranları) için kutsal bir gün olarak kabul edilir.
3. 1936: Fotoğrafın Gücü (Life Dergisi)
23 Kasım 1936, gazetecilik tarihinin dönüm noktasıdır. Medya patronu Henry Luce, sadece yazıya dayalı haberciliği sıkıcı bularak, "görmek" üzerine kurulu bir dergi yayınlamaya başladı: LIFE.Kapağında Montana'daki Fort Peck Barajı'nın Margaret Bourke-White tarafından çekilmiş ikonik fotoğrafıyla çıkan ilk sayı, habercilikte "Foto-Jurnalizm" çağını başlattı.
- Dünyaya Açılan Pencere: Life dergisi, televizyonun yaygınlaşmadığı bir dönemde, Amerikalılara savaşı, açlığı, zaferi ve Hollywood ışıltısını evlerinin salonunda "gösterdi".
- İkonik Kareler: II. Dünya Savaşı'nın bitişinde Times Meydanı'nda öpüşen denizci ve hemşire karesinden, uzay yarışına kadar 20. yüzyılın görsel hafızası büyük oranda Life dergisi tarafından oluşturuldu. Dergi, "Dünyayı görmek, olaylara tanık olmak" mottosuyla yayın hayatına başladı ve milyonlara ulaştı.
4. 1889: Müzik Endüstrisinin Atası (Jukebox)
Bugün Spotify veya Apple Music ile istediğimiz şarkıyı anında dinleyebiliyoruz. Ancak bu "isteğe bağlı müzik" (music on demand) kavramının temeli, 23 Kasım 1889'da San Francisco'daki bir barda (Palais Royale Saloon) atıldı.Girişimci Louis Glass, Thomas Edison'un fonografını modifiye ederek, içine bozuk para (nickel) atıldığında müzik çalan bir makine haline getirdi. Adına "Nickel-in-the-Slot" (Deliğe Nikel At) denilen bu cihaz, tarihin ilk Jukebox'ıydı.
- Eğlence Anlayışı Değişti: O güne kadar müzik dinlemek için ya canlı performans izlemek ya da evde bir enstrüman çalmak gerekiyordu. Jukebox, müziği "satın alınabilir ve kamusal alanda tüketilebilir" bir ürüne dönüştürdü. İlk makine o kadar popüler oldu ki, sadece 6 ayda bugünün parasıyla binlerce dolar kazandırdı.
5. 2003: Gürcistan'da "Gül Devrimi"
23 Kasım 2003, Sovyet sonrası coğrafyada halk hareketlerinin gücünü gösteren kritik bir tarihtir. Gürcistan'da hileli seçimleri ve yolsuzluğu protesto eden halk, Mihail Saakaşvili önderliğinde parlamentoyu bastı.- Çiçeklerin Gücü: Protestocuların ellerinde silah yerine kırmızı güller taşıması nedeniyle bu olay tarihe "Gül Devrimi" olarak geçti. Sovyet döneminin son temsilcilerinden Cumhurbaşkanı Eduard Şevardnadze, kan dökülmemesi için istifa etmek zorunda kaldı.
- Jeopolitik Kırılma: Bu devrim, sadece Gürcistan'ı değil, Ukrayna (Turuncu Devrim) ve Kırgızistan (Lale Devrimi) gibi diğer eski Sovyet ülkelerini de etkileyen "Renkli Devrimler" dalgasının öncüsü oldu ve Rusya'nın bölgedeki etkisine karşı Batı yanlısı bir kırılma yarattı.
6. 1996: Etiyopya Havayolları Uçuş 961 Faciası
Havacılık tarihinin en trajik ve en çok incelenen kazalarından biri 23 Kasım 1996'da yaşandı. Addis Ababa'dan Nairobi'ye giden Boeing 767 tipi uçak, üç hava korsanı tarafından kaçırıldı. Korsanlar, uçağın Avustralya'ya gitmesini istiyordu, ancak uçağın o kadar yakıtı yoktu.Yakıtı biten uçak, Komor Adaları açıklarında okyanusa inmek zorunda kaldı. Bir turistin kamerası tarafından saniye saniye kaydedilen bu "suya iniş" (ditching), havacılık tarihinde bir ilkti.
- Ders Çıkarılan Bir Trajedi: Kazada 175 kişiden 125'i hayatını kaybetti. Ancak hayatta kalan 50 kişi ve kaza anının görüntüleri, havacılık güvenliği için hayati dersler içeriyordu. Özellikle can yeleklerinin uçak içindeyken şişirilmemesi gerektiği (şişirenler tavana sıkışıp boğuldu), bu kazadan sonra güvenlik brifinglerinde daha vurgulu anlatılmaya başlandı.
7. 1980: İtalya'nın Gözyaşları (Irpinia Depremi)
23 Kasım 1980, Güney İtalya için kara bir gündür. Richter ölçeğine göre 6.9 büyüklüğündeki deprem, Napoli ve çevresini vurdu. Yaklaşık 3.000 kişinin hayatını kaybettiği bu felaket, İtalya tarihinin en yıkıcı modern depremlerinden biri oldu. Bu olay, İtalya'da sivil savunma ve afet yönetimi sisteminin tamamen yenilenmesine yol açtı.Sonuç: Değişimin ve İcadın Günü
23 Kasım; başımızdaki şapkadan dinlediğimiz müziğe, izlediğimiz dizilerden dünyayı algılama biçimimize (Life dergisi) kadar hayatımıza dokunan pek çok "ilkin" tarihidir. Tarih bazen yıkar (depremler, kazalar), bazen de inşa eder (devrimler, icatlar).Bugün başınıza bir şapka takarken veya kulaklığınızdan bir şarkı açarken, 23 Kasım'ın bu tarihsel mirasını hatırlayabilirsiniz.
Sizce 23 Kasım'ın en büyük mirası hangisi? Bir ulusu değiştiren Şapka Devrimi mi, yoksa hayal gücünü değiştiren Doctor Who mu? Yorumlarda buluşalım!
