Tarihte Bugün: 15 Ekim - Takvimlerden Savaşlara, Casuslardan Filozoflara Uzanan Bir Gün
Tarih, yalnızca büyük savaşların, imparatorlukların yükseliş ve çöküşlerinin bir kaydı değildir; aynı zamanda insanlığın kolektif hafızasını şekillendiren sessiz devrimlerin, kritik anların ve unutulmaz kişiliklerin de bir mozaiğidir. Bazı günler, bu mozaiğin en renkli ve çeşitli parçalarını bir araya getirir. 15 Ekim de işte böyle günlerden biridir. Zamanın akışını değiştiren bir takvim reformundan, bir imparatorun sürgününün başlangıcına; Soğuk Savaş'ın en sıcak anından, 20. yüzyılın en gizemli kadın casusunun son nefesine kadar uzanan geniş bir yelpazede olaylara sahne olmuştur. Bu gün, aynı zamanda felsefenin seyrini değiştiren bir düşünürün doğuşuna da tanıklık etmiştir. 15 Ekim, insanlık tarihinin farklı sayfalarında dolaşan, her biri kendi başına birer dönüm noktası olan olayların kesişim kümesidir. Gelin, zamanda bir yolculuğa çıkalım ve 15 Ekim'in tarihin koridorlarında bıraktığı derin izleri birlikte sürelim.Zamanın Kayıp On Günü: Gregoryen Takvimi'ne Geçiş (1582)
Tarihin en ilginç olaylarından biri, 15 Ekim 1582'de yaşandı. O sabah uyanan İtalya, İspanya, Portekiz ve Polonya'daki insanlar için bir önceki gün 4 Ekim'di. Aradaki on gün, kelimenin tam anlamıyla takvimden silinmişti. Bu radikal değişikliğin ardında, yüzyıllardır kullanılan Jülyen takviminin birikmiş hatasını düzeltme amacı yatıyordu.Roma İmparatoru Jül Sezar tarafından M.Ö. 45'te uygulamaya konulan Jülyen takvimi, bir yılın uzunluğunu 365.25 gün olarak hesaplıyordu. Bu, o dönemin şartlarında oldukça isabetli bir hesaplamaydı ve fazlalık olan 0.25'lik kısım, her dört yılda bir takvime eklenen bir "artık gün" (29 Şubat) ile telafi ediliyordu. Ancak küçük bir sorun vardı: Gerçek bir astronomik yıl, yani Dünya'nın Güneş etrafındaki bir tam turu, tam olarak 365.25 gün değil, yaklaşık 365.2425 gündü. Aradaki 0.0075 günlük (yaklaşık 11 dakika) fark, ilk başta önemsiz gibi görünse de, yüzyıllar boyunca birikerek ciddi bir sapmaya yol açtı. 16. yüzyıla gelindiğinde, Jülyen takvimi astronomik gerçeklikten yaklaşık 10 gün ileri gitmişti.
Bu sapma, özellikle Hristiyan dünyası için büyük bir sorundu. Paskalya'nın tarihi, ilkbahar ekinoksuna (gündüz ve gecenin eşit olduğu gün) göre belirleniyordu. Takvimdeki kayma nedeniyle Paskalya, olması gereken zamandan çok daha geç kutlanmaya başlanmıştı. Bu teolojik ve astronomik sorunu çözmek için göreve gelen Papa XIII. Gregorius, kapsamlı bir reform başlattı. Astronom ve matematikçilerden oluşan bir komisyonun çalışmaları sonucunda, hem birikmiş hatayı düzeltecek hem de gelecekteki sapmaları önleyecek yeni bir takvim sistemi geliştirildi.
Çözüm iki aşamalıydı: İlk olarak, birikmiş 10 günlük hatayı ortadan kaldırmak için 4 Ekim 1582'den sonraki günün doğrudan 15 Ekim 1582 olmasına karar verildi. İkinci olarak, gelecekteki sapmaları engellemek için artık yıl kuralı yeniden düzenlendi. Yeni kurala göre, "00" ile biten yıllardan (örneğin 1700, 1800, 1900) sadece 400'e kalansız bölünebilenler (örneğin 1600, 2000) artık yıl olarak kabul edilecekti. Bu ince ayar, takvimi astronomik yılla çok daha uyumlu hale getirdi. Papa'nın bu reformu, "Gregoryen takvimi" olarak anıldı ve zamanla tüm dünyaya yayılarak günümüzde kullandığımız küresel standart haline geldi. 15 Ekim 1582, insanlığın zamanı ölçme biçiminde bir devrim yaptığı, kayıp on günün ardından yeni bir başlangıcı simgeleyen bir tarih oldu.
Bir İmparatorun Son Durağı: Napolyon St. Helena'da (1815)
Avrupa'yı titreten, haritaları yeniden çizen ve modern savaş stratejilerini şekillendiren Fransız İmparatoru Napolyon Bonapart için sonun başlangıcı 15 Ekim 1815'te resmen başladı. Waterloo'daki kesin yenilgisinin ardından İngilizlere teslim olan Napolyon, bir daha asla Avrupa siyasetini tehdit edemeyeceği bir yere gönderiliyordu: Atlas Okyanusu'nun ortasında, en yakın kara parçasına binlerce kilometre uzaklıkta, volkanik bir kaya parçası olan St. Helena adası.İngiliz HMS Northumberland gemisiyle yaptığı haftalar süren zorlu yolculuğun ardından Napolyon, 15 Ekim'de bu izole adaya ayak bastı. Burası, onun için Elbe adasındaki ilk sürgünü gibi değildi. Kaçış imkanı yoktu. Ada, İngiliz garnizonu tarafından sıkı bir şekilde korunuyor, denizde sürekli savaş gemileri devriye geziyordu. Napolyon, hayatının son altı yılını bu adada, Longwood House adı verilen nemli ve rüzgarlı bir konakta geçirecekti.
Bu sürgün yılları, onun için bir efsanenin son perdesiydi. Artık bir imparator değil, İngilizlerin "General Bonapart" olarak hitap ettiği bir mahkumdu. Zamanını anılarını yazdırmakla, bahçıvanlık yapmakla, kitap okumakla ve kendisini esir alan İngiliz valisi Sir Hudson Lowe ile sürekli çatışarak geçirdi. St. Helena'daki hayatı, onun askeri ve siyasi dehasının trajik bir sonla buluştuğu, hırs, güç ve yenilgi üzerine derin bir tefekkür dönemiydi. 15 Ekim 1815, Avrupa'yı fetheden adamın dünyanın en yalnız yerlerinden birinde hapsedildiği, Napolyon devrinin fiilen sona erdiği tarihtir.
Nükleer Savaşın Eşiğinde: Küba Füze Krizi Başlıyor (1962)
Soğuk Savaş'ın en gergin 13 günü, 15 Ekim 1962'de çekilen bir dizi fotoğrafla başladı. Bir Amerikan U-2 casus uçağının Küba üzerinde yaptığı rutin keşif uçuşu sırasında elde ettiği görüntüler, Washington'da şok etkisi yarattı. Fotoğraflar, Sovyetler Birliği'nin Küba'ya, Amerikan şehirlerini dakikalar içinde vurabilecek kapasitede nükleer başlıklı balistik füzeler yerleştirdiğini şüpheye yer bırakmayacak şekilde kanıtlıyordu.Bu gelişme, ABD Başkanı John F. Kennedy ve yönetimi için tam bir kabustu. ABD'nin burnunun dibinde, sadece 145 kilometre uzağında böylesine ölümcül bir nükleer tehdidin varlığı kabul edilemezdi. 16 Ekim sabahı Kennedy'ye sunulan bu istihbarat, EXCOMM (Yürütme Komitesi) olarak bilinen danışman grubunun gizli toplantılar maratonunu başlattı. Masada askeri bir müdahaleden diplomatik çözüme kadar her türlü seçenek vardı. Dünya, iki süper gücün nükleer bir savaşın eşiğine gelmesiyle nefesini tuttu. Takip eden günler boyunca yaşanan gerilim, Küba'nın denizden abluka altına alınması ve Sovyet gemilerinin bu ablukaya yaklaşmasıyla zirveye ulaştı. 15 Ekim'de başlayan bu kriz, insanlık tarihinin nükleer bir felakete en çok yaklaştığı an olarak tarihe geçti ve süper güçler arasındaki hassas dengeyi sonsuza dek değiştirdi.
Bir Efsanenin Sonu: Mata Hari Kurşuna Diziliyor (1917)
- yüzyılın en ikonik ve gizemli figürlerinden biri olan Mata Hari'nin hayatı, 15 Ekim 1917 sabahı Paris'in dışındaki Vincennes kışlasında bir idam mangasının tüfeklerinden çıkan kurşunlarla sona erdi. Asıl adı Margaretha Geertruida Zelle olan Hollandalı egzotik dansçı, I. Dünya Savaşı sırasında Almanya adına casusluk yapmakla suçlanıyordu.
Davası, savaşın en kanlı dönemlerinden birinde, kamuoyunda bir günah keçisi arayışının olduğu bir atmosferde görüldü. Kanıtlar zayıf ve dolaylı olmasına rağmen, askeri mahkeme onu suçlu buldu ve ölüme mahkum etti. İdamı, efsanesini daha da büyüttü. Gözlerini bağlatmayı reddettiği, hatta idama giderken idam mangasına bir öpücük yolladığı rivayet edilir. Bugün bile masum olup olmadığı, bir casus mu yoksa sadece savaşın acımasız koşullarının bir kurbanı mı olduğu tarihçiler arasında tartışma konusudur. Kesin olan tek şey, 15 Ekim 1917'de bir efsanenin sona erdiği ve femme fatale casus arketipinin doğduğudur.
